Anova e AGE reclaman medidas concretas de conservación, estudo e divulgación do patrimonio natural e cultural da Ribeira Sacra

 

As asembleas de Anova do sur lucense apoian a candidatura da Ribeira Sacra a Patrimonio da Humanidade e reclaman plans concretos de conservación, estudo e divulgación do patrimonio natural e cultural da Ribeira Sacra. 

Alternativa Galega de Esquerda reclama que a Xunta poña en marcha un plan de dinamización económica e medioambiental con cronoloxía e memoria orzamentada e outro de preservación, restauración, divulgación e investigación do patrimonio cultural e natural da Ribeira Sacra. 

 

As administracións implicadas neste territorio deben poñer en marcha xa, sen agardar á distinción, un plan de conservación, estudo e divulgación do patrimonio natural e cultural a Ribeira Sacra con actuacións concretas urxentes en valores patrimoniais en perigo, como é o rico patrimonio inmaterial neste territorio envellecido. A través de AGE, presentamos estas reivindicacións á Xunta de Galiza.

* POSTURA DE ANOVA SOBRE A FIGURA DE PATRIMONIO DA HUMANIDADE PARA A RIBEIRA SACRA

A consecución da figura de Patrimonio da Humanidade da UNESCO sería algo moi positivo para a Ribeira Sacra, pois implica que a zona sexa declarada de especial protección e que deberá ser conservada como patrimonio común da humanidade. Ademais, podería optar a financiación por parte da UNESCO. Alén da importancia cultural, ética e humana que supón esta distinción, daría un pulo ao turismo e á vitivinicultura na zona, como xa ten sucedido noutros lugares declarados Patrimonio da Humanidade.

Mais esta figura por si soa non garante a preservación e mellora do estado do Patrimonio da zona así galardoada, senon que precisa unha participación activa da cidadanía e unha implicación efectiva das distintas administracións que actúan sobre o territorio, que deben manter e conservar o patrimonio cultural herdado e protexer o medio ambiente. Esíxese un especial coidado das administracións no caso da Ribeira Sacra, pois non se trata só dun monumento ou conxunto patrimonial ou dunha soa cidade, senón de todo un territorio con infinidade de patrimonio moi variado, para o cal non contamos con sitios semellantes declarados patrimonio da humanidade no Estado Español (podería semellarse co conxunto das igrexas románicas do Vall de Boí, en Catalunya, ou coa Serra da Tramuntana, en Mallorca), tendo que buscar referencias máis semellantes no Alto Douro, en Portugal, ou en Cinque Terre, en Italia, exemplos que a Comisión que dirixe a candidatura da Ribeira Sacra debería ter en conta.

A distintinción da RS como Patrimonio da Humanidade non pode supoñer, en ningún caso, unha musealización mal entendida da zona: ten que ser un territorio vivo onde as comunidades veciñais se impliquen na súa vida económica e cultural.

O territorio coñecido coa denominación “Ribeira Sacra”, que engloba ás comarcas caldelá, limesa, á de Quiroga e á de Chantada, incluíndo Portomarín e parte de zona ourensá e de Trives, ten singularidades paisaxísticas e culturais que a convirten nunha paraxe única: a xeomorfoloxía, con sendos canóns de Sil e Miño que conforman escarpadas pendentes onde se desenvolveu o cultivo en bancais, unha das obras humanas máis impresionantes do mundo; o clima, mediterráneo nos canóns, que mixtura a influencia continental, atlántica e mediterránea e orixina unha vexetación e fauna variada; o inxente patrimonio cultural, sendo un territorio tremendamente humanizado e con restos arqueolóxico-artísticos dende as primeiras etapas da humanidade: os achádegos paleolíticos na depresión de Lemos, o importante conxunto de petróglifos do sur de Lugo, os numerosos castros e restos romanos, especialmente a minaría romana en Quiroga e os enclaves de Castillón, Proendos e San Vicente, os retallos arquitectónicos altomedievais, unha concentración de arte románica das máis importantes de Europa, castelos e torres medievais, o Barroco dos mosteiros e igrexas e as importantes obras da cidade de Monforte e numerosas obras de arte popular e arquitectura civil e eclesiástica de todas as épocas.

Conta ademais con enormes potencialidades agro-gandeiras e no sector artesanal, que posibilitarían a vida digna nesta terra de moita xente que segue a emigrar dela.

Asemade, sofre ameazas que esixen unha especial atención das administracións. Un dos maiores ataques sufridos pola zona (e que pon en risco a propia candidatura a Patrimonio da Humanidade) é o sobre-aproveitamento hidroeléctrico, do que se benefician as grandes empresas eléctricas sen que supuxera nunca beneficio para a poboación da zona (os encoros destruíron a paisaxe, anegaron as mellores terras, expropiadas a prezos irrisorios, racharon as prósperas relacións entre ribeiras, empregaron man de obra represaliada e en precarias condicións laborais e nunca supuxeron beneficios tarifarios na electricidade). Tamén é preocupante a escasa rede de saneamento coa que se conta na zona lucense, coa conseguinte contaminación dos ríos e regatos, a excesiva contaminación por produtos fitosanitarios das terras da ribeira, falta de apoio ao sector leiteiro, nula ou inefectiva política de control da praga dos incendios forestais ou carencia de redes de transporte público.

Falamos, ademais, dun territorio especialmente envellecido (concellos dos máis envellecidos do mundo) e de baixo nivel de renda en comparación con outras zonas de Galiza.

Dende Anova, cremos firmemente que a candidatura da Ribeira Sacra a Patrimonio da Humanidade debe ser unha oportunidade de implicar á cidadanía na conservación e coñecemento do noso patrimonio en todos os sentidos, toda vez que no proceso da candidatura, o ICOMOS, órgano consultivo para patrimonio cultural, encargado de emitir un ditame previo á valoración da candidatura polo Comité da UNESCO, se entrevistará coa sociedade civil durante o proceso. Así, a campaña cidadá non pode reducirse á recollida de sinaturas en puntos da zona nin a campañas unidireccionais nas redes sociais. É un paso positivo neste sentido o abrir a posibilidade de adhesión ao convenio de colaboración para a promoción da candidatura a entidades públicas e privadas; precisamente, dende Anova consideramos que é vital que na Comisión Mixta de Execución e Seguimento de dito convenio se faga especial esforzo por implicar activamente á sociedade civil, especialmente ás asociacións culturais que loitan pola conservación do patrimonio.

Cremos que o proxecto final da candidatura debe ser elaborado participadamente pola cidadanía da zona da Ribeira Sacra, por iso pedimos que a elaboración por parte de persoas expertas do “informe técnico onde se sinalen os valores naturais e culturais do territorio” conte coa participación de ditas entidades culturais da zona para a súa elaboración.

A implicación da cidadanía e a concienciación pasa tamén polo ensino, pois – como sinalou Alternativa Galega de Esquerda no Parlamento – “é a tavés do ensino como se pode concienciar ás xeracións futuras da importancia do noso, que debe ser un proceso participativo, con implicación da sociedade civil, de abaixo cara arriba”. Concretamente, poderíanse promover unidades didácticas sobre a RS nos centros de ensino para os distintos niveis, implicando á comunidade educativa. Sen ensinar o que somos non poderemos conseguir que os nenos e nenas de hoxe valoren o patrimonio herdado mañá.

Tamén solicitamos o mantenmento dunha colaboración estreita das entidades promotoras da candidatura co sector vitícola, a través das súas asociacións e da Denominación de Orixe RS, por ser un dos sectores máis implicados na conservación do cultivo de viñedo en bancais, o principal sinal de identidade da Ribeira Sacra.

A implicación da cidadanía, e especialmente de viticulturas e viticultoras, é vital para a viabilidade do proxecto, por canto existe descoñecemento e temor sobre o que vai significar a figura Patrimonio da Humanidade e lamentamos que a utilización partidaria que o PP do sur de Lugo fixo desta cuestión esté a contribuír a acrecentar a desconfianza. Toda vez que foi o PP quen permitiu o sobreaproveitamento hidroeléctrico no Miño e no Sil ou as plantacións de especies pirófitas na zona. O patrimonio hai que defendelo non só cando pode dar réditos electorais. Cómpre, pois, unha campaña explicativa sobre o que significa no concreto ser Patrimonio da Humanidade e cómo se vai xestionar dende as administracións.

A candidatura da RS a Patrimonio da Humanidade é tamén unha magnífica oportunidade para adoptar o compromiso por parte de todas as administracións de pular pola distinción do patrimonio inmaterial galego-portuguesa como Patrimonio Inmaterial da Humanidade.

Saudamos neste proxecto a colaboración das deputacións provinciais de Lugo e Ourense na promoción da candidatura, pois é a lóxica que se debeu ter seguido dende hai décadas neste territorio que non entende de divisións provinciais, alonxándonos así doutros tempos nos que a rivalidade interprovincial entre administracións manexadas de xeito caciquil orixinou un dos máis graves (e dificilmente resersíbel) atentados ecolóxicos e paisaxísticos da zona, despois dos encoros: a mutilación da fervenza dos Chancís para a construción do embarcadoiro do catamarán do lado de Lugo, escollendo o sitio coa única motivación de non situalo no enclave de acceso natural, que cadraba en fronte do embarcadoiro de Ourense. Esperpéntica historia que é significativa de ata qué niveis de indignidade chegara o tratamento que as administracións concedían ao noso patrimonio natural.

Dende Anova, solicitamos, ademais, ao PP, partido que ostenta nestes momentos o goberno central e o da Xunta, que acometa un plan de inxección económica neste territorio, un plan de desenvolvemento rural, e que poña as medidas para resolver as principais eivas no estado do noso patrimonio en todos os sentidos. A candidatura da RS a Patrimonio da Humanidade debe ir acompañada xa (sen agardar á obtención da distinción) dun plan de conservación e estudo e divulgación do patrimonio natural e cultural a Ribeira Sacra por parte das administracións implicadas (especialmente Xunta e Deputacións). Concretamente, podemos comezar polas seguintes actuacións:

- plan para protexer e dar a coñecer o conxunto de petróglifos do sur de Lugo.

- plan de conservación e divulgación do patrimonio románico.

- musealización do castro de San Vicente (Monforte) cun Obradoiro de Emprego.

- rehabilitación de San Paio de Abeleda e do pazo obispal de Diomondi.

- mellora dos accesos e iluminación da igrexa de Pesqueiras (Chantada).

- restauración das pinturas murais da igrexa de San Vicente de Pinol (Sober).

- plan de conservación da olería tradicional; preservación das barreiras locais das que se usa o barro para a olería de Gundivós.

- plan de recollida da cultura inmaterial dos concellos que conforman a Ribeira Sacra.

- proxecto de arquivo documental de libros e documentación familiar e parroquial.

- catalogación de árbores senlleiras.

- plan coordinado de eliminación de vertedoiros incontrolados.

Anova: asembleas de Chantada, Lemos e Sober.

Galiza, xaneiro de 2014.